سنڌ ۾ رهندڙ ذاتيون قومون ۽ قبيلا“ صفه”13“

آسمان زمين،جبل،سج،چند، تارا ۽ ڪهڪشائون وجود ۾ اچي ويون پر

هتي زندگي جو آغاز ڪيترن اربن سالن کان پوءِ شروع ٿيو جنهن ۾ انسان ڪونه هو.زندگي جي ارتقا بابت ڊارون پنهنجي نظر ئي ۾ ٻڌايو آهي ته ”ٻوٽن ۽ جانورن جي ابتدا ۾ اها صورت نه هئي جيڪا اڄ آهي،انهن ۾ ڪروڙن سالن کان تبديليون اينديون رهن ٿيون. انهن تبديلين جو بنيادي سبب موسم ۽ جاگرافيائي حالتن جي ڦير گهير آهي، جيڪي ٻوٽا ۽ جاندار ان ماحول سان هم آهنگ نه ٿي سگهيا، اهي ختم ٿي ويا. اهڙا ٻوٽا ۽ جانور ان تبديلي سان گڏ پنهنجي جسم جي بناوت کي تبديل ڪندا رهيا. هي عمل ڪروڙن سالن کان جاري آهي، هي تبليون ايندڙ نسل ۾ به منتقل ٿينديون رهن ٿيون ۽ اهڙي طرح نئون نسل پنهنجي ماحول مطابق وڌيڪ تبديليون ڪندو رهي ٿو ۽ نيون نيون شيون پيدا ٿينديون رهن ٿيون. ڊاورن ان عمل کي فطري عمل ڪوٺيو آهي.ڊارون جو چوڻ آهي ته انسان،حيوان،وڻن ۽ ٻوٽن کي ڪنهن به نه خلقيو آهي. اهي ماحولياتي تبديلين جي ڪري وجود ۾ آيا آهن ۽ موجوده شڪل تائين پهتا آهن.

ڪتاب لکن ٿا ته شروعات ۾ زندگي جو وجود هڪ مادي مان شروع ٿيو

جتان زندگي مختلف روپ ورتا.ان وقت جي موسمي حالتن، گردشن،گئس جي ڦهلاءَ جي ميلاپ سان ارتقا جي مرحلا طئي ٿيندا ويا تان جومڇيءَ جي ڪنهن قسم جل ڀومي جو روپ اختيار ڪيو. آهي جل ڀومي جانور،ويڙهاڪ جانورن جا ابا ڏاڏا هئا. انسان جو اوائلي ابو ڏاڏو ڇھ ست ڪروڙ سال اڳ نوريئڙي جهڙو جانور هو، جيڪو وڻن جي ٽارين تي گذر بسر ڪندو هو. ماهر چون ٿا ته انسان ۽ ٻيا ڪيترا جانور پئدائشي طور هڪ جھڙي صورت ۾ هئا جيئن ڳئون،ڪڪڙ،ڪڇون ۽ مڇي. جيئن انهن جي نشونما ٿي ته انهن علحيده صورت اختيار ڪري ورتي. انهي نوريئڙي جهڙي جانور مان وڻن تي جھلندڙ باندر نما جانور جو بنياد پيو جيڪو اوائلي زماني ۾ هزارين فوٽ ڊگهن وڻن جي چوٽين تي رهندو هو،انهي جانور جي اولاد مان انسان آهي!

انسان جي تخليق بابت قومن جا مختلف نظريا ۽ عقيدا آهن پر قرآن

شريف ۾ انسان جي پئدائش، ان جي نسل ۽ سندس ڏاڏي جو ذڪر بلڪل مختلف آهي.الله تعالٰي انسان کي انسان جو صورت ۾ ئي پيدا ڪيوآهي. هو ڪنهن نوريئڙي،باندر يا ڪنهن مڇيءَ جو اولاد نه آهي. هو هڪ مڪمل انسان جي صورت ۾ آندو ويو آهي. اهو برابر آهي ته هر هڪ خطي ۾ انسان جو معاشرتي سلسلو ۽ منهن مهانڊا الڳ الڳ آهن.قرآن شريف ۾ حضرت آدم عليه السلام جي پيدا ڪرڻ جي سلسلي ۾ ذڪر آيو آهي ته:

”اسان انسان کي،کڙڪندڙ ڳويل مٽيءَ جي سڪي گاري مان ٺاهيو ۽ ان

کان اڳ ۾ اسان جنهن کي باھ جي اُلي مان پيدا ڪري چڪا هئاسين. پوءِ ياد ڪر ان موقعي کي جڏهن تنهنجي پالڻهار فرشتن کي چيو: آءٌ ڪني، ڳريل مٽيءَ جي سڪي گاري مان هڪ بشر پيدا ڪري رهيو اهيان، جڏهن آءٌکيس پورو بنائي ڇڏيان ۽ منجهس پنهنجي روح مان ڪجھ ڦوڪيان ته توهان سڀ سندس اڳيان سجدي ۾ ڪري پئجو، پوءِ سڀني فرشتن سجدو ڪيو سواءِ ابليس جي، جنهن سجدو ڪرڻ وارن جو ساٿ ڏيڻ کان انڪار ڪيو.“

(سورت الحج آيت26کان31) 

 

 

 

سنڌ ۾ رهندڙ ذاتيون قومون ۽ قبيلا“ صفه”12“

اسان زمين تي جبل ٺاهيا ته زمين انهن (ماڻهن) کي وٺي هلڻ نه لڳي.ان ۾ ويڪرا رستا ٺاهيا (جيئن) شايد ماڻهو پنهنجي رستو معلوم ڪن ۽ اسان آسمان کي هڪ محفوظ ڇت ٺاهيو پر هي آهن جيڪي انهن نشانين طرف توجه ئي نه ٿا ڪن ۽ اهو الله ئي اهي جنهن رات ۽ ڏينهن ٺاهيو، سچ ۽چنڊ پيدا ڪيو، سڀ هڪ هڪ فلڪ ۾ تري رهيا آهن.“

قرآن شريف جي سورت مريم ۾ وڌيڪ ذڪر هيئن آهي”اهورب آهي 

آسمان ۽ زمين جو ۽ انهن سڀني شين جو جيڪي آسمان ۽ زمين جي وچ ۾ آهن.الله  تعالٰي پهريون آسمان خلقيو ۽ پوءِ زمين کي پيدا ڪيو ۽ ان (آسمان) کانپوءِ زمين کي وڇايو.“

(سورت النازعات آيت30)

ٻي هنڌ فرمايو آهي”۽ پوءِ آسمان (جي بنائڻ) ڏانهن توجھ فرمايو ۽ اهو

ان وقت) دونهون هو.سو ان کي ۽ زمين کي فرمايو ته اوهين ٻئي خوشيءَ سان اچو يا زور سان، ٻنهي عرض ڪيو: اسان خوشيءَ سان حاضر آهيون،سو ٻن ڏينهن ۾ ان جا ست آسمان بڻايائين ۽ هر آسمان ۾ ان جي مناسب پنهنجو حڪم (فرشتو) موڪليائين ۽ اسان هيٺين آسمان کي ستارن جي زينت ڏني ۽ ان جي حفاظت ڪئي. هي ان عزت واري ۽ علم واري جو ٺهيل آهي.“

(سورت حٰم السجده 12)

سورت الفرقان ۾ ذڪر آهي ته” هو(الله) جنهن ڇهن ڏينهن ۾ زمين ۽

آسمان کي ۽ سڀني شين کي بڻائي ڇڏيو جيڪي آسمان ۽ زمين جي وچ ۾ آهي ۽ پوءِ پاڻ عرش تي ويٺو. ان جو شان ڪنهن ڄاڻڻ واري کان پڇو.“

(آيت59)

زمين بابت ذڪر آهي ”چئو ته ڇا تون ان جو منڪر آهين، جنهن زمين

کي ٻن ڏينهن ۾ پيدا ڪيو ۽ ان زمين جي مٿان جبل ٺاهيا ۽ انهن ۾ برڪت رکي ۽ انهن ۾ قوت مقرر ڪئي چئن ڏينهن ۾.“

(سورت حٰم السجده آيت19)

رات ۽ ڏينهن بابت فرمان آهي ”اهوان لاءِ ته رات مان ڏينهن ۽ ڏينهن

 مان رات ڪرڻ وارو الله ئي آهي ۽ اهو الله ئي جنهن رات کي توهان لاءِ لباس ۽ ننڊ کي سڪون (موت) ۽ ڏينهن کي اٿڻ جو وقت بڻايو.“

(سورت الحج آيت61)

هن ڪائنات ۾ جنهن به شيءِ جو وجود اهي ان جو خالق رب العالمين 

آهي جنهن پنهنجي مرضيءَ موجب شيون خلقيون آهن. هيءَ ڪائنات رب جي حڪم سان ڇهن ڏينهن ۾ وجود ۾ اچي ويئي ۽ هن ڌرتي جي ڄمار ساڍن چئن ارب سالن کان وٺي پنج ارب سالن تائين آهي پر ان کي ضرورتن آهرسنوارڻ لاءِ هڪ ارتقائي مرحلي مان گذرڻو پيو. انسائيڪلوپيڊيا آف ريڊرز ڊائجسٽ مطابق هن ڌرتي کي سمنڊ جي پاڻي مان نڪتي ساڍا تيرهن ڪروڙ سال ٿي ويا آهن. سائنسدانن زمين جي عمل ۽ ان تي زندگي جي آغاز کي مختلف دورن ۾ ورهايو آهي. 

سنڌ ۾ رهندڙ ذاتيون قومون ۽ قبيلا“ صفه”11“

پيدائش

ڪائنات جو وجود 

رب العالمين هيءَ ڪائنات ڪهڙي مقصد لاءِ جوڙي، تنهن لاءِ ڪنهن

جي به راءِ حتمي نٿي ٿي سگهي پر اهوضرور چئبو ته هن ڪائنات جي ڪابه شيءِ بغير ڪنهن مقصد جي ڪونه جڙي آهي. هي وسيع ڪائنات کرب نوري سالن تي مشمل آهي، جنهن تائين انسان جو پهڇڻ ۽ سوچڻ ناممڪن آهي. هن ڪائنات ۾ الله تعالٰي انسان کي پنهنجن هٿن سان سهڻو ڪري پيدا ڪيو آهي، جيئن هوپنهنجي رب جي عبادت ۽ اطاعت ڪري سگهي.هن سمجهڻ سوچڻ۽ڳالهائڻ جو کيس اختيار ڏئي ڇڏيو آهي.

ڪائنات ڪيئن جڙي؟تنهن لاءِسائنسدان چون ٿا ته کربين سال اڳ دنيا

۾هڪ وڏو ڌماڪو”بگ بين“ ٿيو جنهنجي ڪري ڪائنات وجود ۾ آئي.

انسان جنهن کي تخليق کان تحقيق جو حق مليل آهي تنهن پنهنجي

خليلن موجب تخليق ڪائنات جا مختلف نظريا پيش ڪيا آهن جنهن جو تفصيل مان پنهنجي ڪتاب”عظيم سنڌ“ ۾ ڏنوآهي. سنڌين،سميرين،مصرين،بابلين،آرين، يونانين، چينين ۽ ايرانين جي نظريه تخليق کان علاوه بائيبل ۾ پيدائش جو ذڪر ٿيل آهي پر قرآن شريف جيڪو حضرت محمد مصطفٰي (صه) جن تي لٿو ۽ آخري الهامي ڪتاب آهي،تنهن ۾ ان جو ذڪر هيئن آيو آهي:

  سورت الرعد آيت 16 ۾ آهي ”چئو(اي رسول)الله ئي هر شيءِ جوخالق 

آهي ۽ اهوئي اڪيلو غالب آهي“

ٻئي هنڌ هيئن ذڪرآهي”الله کانسواءِ ڪوبه عبادت جي لائق ناهي،اهوئي

 عرش عظيم جو مالڪ آهي.“(سورت النمل آيت26)

وڌيڪ پاڻ فرمايو ويو”ان جو عرش پاڻيءَ تي آهي(سورت هود آيت7) ۽

ان کي فرشتا کنيو بيٺا آهن.“سورت المومن ۾ آيو آهي”اهي جن (ملائڪ)عرش کنيو۽انجي چوڌاري پنهنجي رب جي تعريف سان گڏ انجي پاڪائي بيان ڪن ٿا.“

قرآن شريف جي سورت النور ۾ ذڪر آهي ته”الله آسمان ۽ زمين جو نور

آهي.“ (آيت35)”خدا هر جاندار شيءِ کي پاڻي مان پيدا ڪيوآهي.“(آيت45)

”ڇا اهي ماڻهو جن(نبي صه جي ڳالھ مڃڻ کان) انڪار ڪيو آهي، غور

نٿا ڪن ته هي سڀ آسمان ۽ زمين هڪ ٻئي سان مليل هئا، پوءِ اسان انهن کي جدا ڪيو ۽ پاڻيءَ مان هر زنده شيءِ پيدا ڪئي، ڇا اهي نه ٿا مڃن؟

 

 

 

سنڌ ۾ رهندڙ ذاتيون قومون ۽ قبيلا“ صفه”10“

پنهنجي ذات،قبيلي ۽ ڪٽنب بابت وٽڻ جيڪا معلومات آھي، اها مون تائين پهچائڻ ۾ سهڪار ڪن، جيئن ان کي هميشھ لاءِ محفوظ ڪري سگهجي. جيڪي پنهنجي قومي اثاثن جي رکوالي ۽ حفاظت ڪندا آهن.اھي تاريخ ۾ زنده قومون سڏجن ٿيون. پر جي اهي ان کان لاتعلق ۽ غير ذميوار رهن ٿا ته پنهنجي قومي وجود تي پاڻ ئي وار ڪري چون ٿا ته الوداع _ اي_الوداع...

آءٌ سنڌي قبيلن جي فردن خاص طور ذميوارن کي اپيل ٿو ڪريان ته هو 

پنهنجي قومي ۽ اخلاقي ذميواري نڀائڻ لاءِ پنهنجو فرض پورو ڪن، پنهنجي قومي وجود تي وار ڪرڻ وارن ۾ شامل ٿيڻ بدران ان جا محافظ بڻجي حفاظت ڪن، جيئن ذاتي قبيلائي ۽ قومي سڃاڻپ ۽ تشخص برقرار رکي سگهجي ان لاءِ ضروري آهي ته اسان پنهنجي نسبتن جي حفاظت ڪريو جيڪي سنڌي قبيلن کي پاڻ ۾ اهڙي نموني ڳنڍين ٿا جيئن هڪ تسبيح ۾ مڻيا پوئيل آهن.

واڪا ڪرڻ مون وس

ايازڀاڳت

 

سنڌ ۾ رهندڙ ذاتيون قومون ۽ قبيلا“ صفه”9“

۽ جن وٽ آهن ان کي ٻاهر ڪڍڻ لاءِ تيار نه آهن ۽ انهن کي اڏو هي کائي ويئي آهي. ان مان فائدو وٺندي ڪن عالمن ۽ شجرن جي ڄاڻن، پنهنجي مرضي جي ڦيرڦار ڪري پيشي ڪيو آهي ۽ اڪثراهو ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ته سنڌي قبيلا، سومره ۽ سمه،عرب کان آيل آهن، اهڙا شجرا تيار ڪري سنڌي ماڻهن کي گمراهي ۾ وجهي ڇڏيو، جنهن کي درست ڪرڻ لاءِ تمام گهڻي وقت جي ضرورت آهي،جڏهن انهن نسبن ۽ شجرن کي ڇنڊڇاڻ ڪري حقيقي نسب نامو سامهون آڻي سگهن. انهي سلسلي ۾ مون، ڪافي کوٽ آهي ۽ اڃا تائين اڻ پورو آهي پر ان سلسلي ۾ هڪ قدم جي شروعات آهي. اميد ته سنڌي شجرن ۽  نسبن تي ڪم ڪندڙ منهنجي رهنمائي ڪندا ۽ مفيد مشورا ڏيئي ان کي مڪمل ڪرڻ ۾ مدد ڪندا جيئن مستقبل ۾ اهڙو شجرو آڻي سگهجي جنهن ۾ سڀني سنڌي قبيلن جو هڪ ٻئي سان تعلق هجي ۽ پورو مڪمل ۽ تصديق شده شجرو هجي. اميد ته انهي سلسلي ۾ نه رڳو منهنجي ڪندا پر مڪمل ساٿ ۽ علمي سهڪار پڻ ڪندا. جڏهن قومن، قبيلن ۽ انهن جي فردن کي پنهنجي ذميواري جو احساس ٿيندو ته اهو ڪم تمام جلد۽آساني سان ٿي ويندو،ڇاڪاڻ سنڌ جي ماڻهن کي پنهنجي سڃاڻپ جي جيتري ضرورت اڄ آهي شايد ماضي ۾ اهڙو وقت نه آيو هجي! پر جي ايئن لاتعلق ۽ فرض نڀائڻ کان لاتعلق رهياسين ته پوءِ اسان جو خدا حافظ آهي ۽ ذهني طور ٻي ڪنهن قوم، قبيلي جو حصو ٿيڻ لاءِ تير ٿي وڃون ۽ پنهنجي قومي وجود مٽائڻ جا پاڻ ڏوهاري ٿيڻ قبول ڪيو.

جنهن نازڪ موڙتي هينئر سنڌجا ماڻهو اچي پهتا آهن جتي هڪ طرف 

وجود جي مٽجڻ جو بندوبست ٿيل آهي ۽ ٻي طرف بقاءَ ۽ سلامتي آهي. رستو منتخب ڪرڻ پنهنجي وس ۽ مرضي تي منحصر آهي.جيڪڏهن ٻيو رستو اختيار ڪرڻ چاهيو ٿا ته پوءِ پنهنجي تاريخ، قبيلائي سڃاڻپ ۽ حسب نسب جي ڄاڻ هجڻ ضروري آهي ۽ اها وقت جي ضرورت آهي. انهي ڪري مون ڪوشش ڪري سنڌ ۾ رهندڙ قبيلن جي حسب ۽ نسب جي حقيقت کي ظاهر ڪيو آهي جيئن پنهنجي اصليت کي وساري نه سگهن.ڪن کي ته سچ تلغ لڳندو پر دل ۾ ضرور چُڀندو ته اها حقيقت آهي.

مون کان جيتري قدر ٿي سگهيو آهي ذاتين ۽ قبيلن بابت جيڪا معلومات

۽ ڄاڻ علمي طور۽ ذاتي طور ملي آهي ان جي روشني ۾ ان ذات جي بڻ بنياد ۽ حسب نسب تي لکيو آهي پر ان هوندي به ڪيتريون ڳالهيون ۽ حقيقتون رهجي ويون هونديون،انجو سبب سهڪار جي کوٽ آهي جنهن لاءِ سنڌ جو ماڻهون تيار نه آهي.فرض کان لاتعلق ۽ غير ذميوار آهي.

مون انهن قبيلن ۽ جي فردن جن جو انهن سان تعلق آهي، خاص، ثانوي۽

غير ثانوي طور انهي دائري ۽ حلقي ۾ اچن ٿا، تن کي گذارش ڪريان ٿو ته هو 

ايازڀاڳت 

 

 

سنڌ ۾ رهندڙ ذاتيون قومون ۽ قبيلا“ صفه”8“

بلوچ دراصل ٻل لوچ ٻل معنيٰ، سگھ، طاقت، لوچ،سيني يا سينو. مطلب ٿيو

سيني واري طاقت ۽ سگھ جيئن ته ايراني فوج جو هر اصل دستو سنڌي جوانن تي مشتمل هوندو هو. انهي ڪري فردوسي ان جو ذڪر ڪوچ ۽ بلوچ جي تشبيھ سان ڪيو آهي، جنهن جو مطلب آهي، جبل جي طرف کان سنڌين جو آيل مددي لشڪر.

 ھاڻي وقت اچي ويو آهي ته سنڌ جي تاريخ ۽ سنڌي قبيلن جي حسب،نسب

۽ شجرن کي درست ڪرڻ گهرجي ۽ غلط روايتن کان جند ڇڏائڻ گهرجي سنڌين کي پنهنجي رسم، رواج۽ ثقافت جي پوئواري ڪرڻ گهرجي، جيئن سنڌ ۾ هلندڙ ڪاروڪاري جي ڪاروبار کان لاتعلق ٿيڻ گهرجي ڇاڪاڻ ته اها رسم و رواج اسان سنڌين جو نه آهي بلڪ ٻاهران ايندڙ قومن جي رسم ۽ رواج کي پنهنجي رسم و رواج ۾ شامل ڪري ڇڏيو آهي.

جڏهن ته قديم دئور کان وٺي سنڌي قبيلن وٽ عورت جو احترام آهي ۽

انهن واسطي الڳ ڪمرو هوندو هو. سنڌي ماڻهو عام طور تي ڌي کي نياڻي چوندو آهي ۽ سندس مانُ پُٽ جي برابر هوندو آهي ۽ کيس سڏيندا آهن پٽڙي معنيٰ پٽ يا پٽ جهڙي، جڏهن ته ٻين قبيلن ۾ عورت جي ثانوي حيثيت به نه هوندي آهي.

مهين واري دئور ۾ عورت يا ڪنواري کي اها اجازت مليل هئي ته هو

پنهنجي مرضي سان شادي ڪري، اهڙو ذڪر رگ ويد منڊل ڏهين ۾ ٿيل آهي. پر ان جو اهو مطلب ڪونهي ته ڪو سنڌي قبيلن جي رسم و رواج ۾ عورت ڇڙواڳ آهي پر هن جي عزت ۽ ناموس جو به ذمو کنيل آهي. اسان کي پنهنجي معاشري مان بريون رسمون ڪڍڻ گهرجن ڇاڪاڻ ته سنڌي سماج جو اهو حصو ئي نه آهن. اهڙي طرح سان جرگو، سردار، ڏاڍمڙسي، بي حيائي ۽ تنگ نظري اسان جي سماج جو حصو نه آهي پر ٻاهران درآمدٿيل آهي. جنهن ۾ خواري ۽ رسوائي کان سواءِ ٻيو ڪجھ به نه آهي. زنده قومون تڏهن پنهنجي حيثيت ۽ قومي سڃاڻپ برقرار رکي سگهنديون آهن، جيڪي پنهنجن وڏن جي اصولن تي ڪاربند رهنديون آهن،جيڪڏهن اسان ان تي عمل نه ڪيو ته هڪ ڏينهن پنهنجي قومي حيثيت وڃائي ويهنداسين ڇاڪاڻ ته ڪنهن به قبيلي جي قومي حيثيت تڏهن برقرار رهندي آهي جڏهن انهن وٽ پنهنجي رسم و رواج سان گڏ، پنهنجي ثقافت، پنهنجي ٻولي، پنهنجي حيثيت پنهنجي تاريخ ۽ پنهنجي ڌرتي جو هجڻ لازمي آهي. جيڪڏهن انهن مان ڪابه هڪ شيءِ نه آهي يا وري ڌارين جو عادتون پنهنجون ڪيون ته هڪ مڪمل قوم سڏائڻ جا حقدار نه آهيو مطلب ته پنهنجي قومي حيثيت بر قررار رکڻ لاءِ پنهنجي خانداني،قومي فرض جي پوئواري ڪرڻ تمام ضروري آهي.

سنڌي قبيلن جا فرد پنهنجي احساس ذميواري جا فرض کي وسارينداٿا

وڃن، جنهن جو نتيجو اهو نڪتو آهي ته نئين ٽهي وارن کي پنهنجي حسب ۽ نسب جي ڪابه خبر ۽ معلومات نه آهي، جڏهن ته هڪ طرف اسان وٽ صحيح شجرن جي کوٽ آهي.

ايازڀاڳت 

 

 

 

سنڌ ۾ رهندڙ ذاتيون قومون ۽ قبيلا“ صفو7“

لاءِ جيسين سنڌي لشڪر پهچي پنهنجي سرحدن جي حفاظت ڪري تيستائين انهن لڪن ۽ علائقي ۾ رھندڙ سنڌي قبيلا انهن جي راھ روڪينداهئا. ان واسطي آخري سرحد کيرٿر جا هيٺيان جبل هوندا هئا جتي وقت جي حاڪمن سنڌي قبيلن کي مستقبل طور رهائي ڇڏيو هو جيڪي اڄ به  گوادر کان وٺي سون مياڻي، حب، لسٻيلي واري علائقي کان وٺي موجوده ڪوهستان، ڪاڇي ۽ ڪڇي کان وٺي ڪول پور تائين موجود آهن. خاص طور کيرٿر جي جبلن جا هيٺاهين وارا علائقه معنيٰ جبل جي ڪڇ، جن کي مختلف هنڌن تي مختلف نالن سان سڏيو ويو، جيئن، ڪوهستان، ڪاڇو ۽ ڪڇي انهن کي گڏيل طور ٻروچ چيو ويو، معنيٰ ”سنڌ جي فوجي طاقت جو هر اول دستو“.

  جنهن کي سنڌ جي نالي ماتر خيرخواھ علمن اهو چيو ته،ٻروچ معنيٰ،

بلوچ، اهڙي طرح مرحوم مولائي شيدائي جنت السنڌ ۾ لکيو ته روهيلا معنيٰ بروهي ۽ هن بروهي ۽ بلوچ لشڪر ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، جڏهن تاريخ جي عالمن، محققن مثال ڏيئي اهو ثابت ڪيو آهي ته روهيلا دراصل افغانستان جي نسلي ماڻهن کي سڏيو ويو آهي پر هتي ان کي بروهي ۽ بلوچ ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي، دراصل اهي سڀ ڪوششون ۽ غلط بيانيون ان ڪري هيون ته جيئن بلوچ قبيلن جي اقليت کي اڪثريت ۾ تبديل ڪجي. جنهن ڪري هنن اصل سنڌين کي بلوچ ۾ شامل ڪرڻ لاءِ هيراڦيري ڪئي. ٻروچ ۽ بلوچ جي فرق کي سمجهڻ لاءِ سنڌ جي جاگرافي بيهڪ کي مدنظر رکيو وڃي.

شاهنامه فردوسي ۾ جنهن ڪوچ۽ بلوچ جو ذڪر ٿيل آهي، ان وقت ۾

ڪنهن بلوچ قوم ۽ ذات جو ڪنهن به تاريخ ۾ ذڪر ڪونه آهي بعد ۾ بلوچ تي تحقيق ڪندڙ ۽ ان جي گهڻ گهرن بلوچ لفظ مان فائدو وٺندي ان کي بلوچ قبيلي سان منسوب ڪري ڇڏيو، ايران جي تاريخ پڙهڻ کان پوءِ اها حقيقت سامهون اچي ٿي ته دراصل اهو دستو ايران فوج ۾ سنڌين جي بهادر قبيلي جت جو لشڪر هو. ايراني فوج ۾ سنڌي سائرس کان وٺي شامل هئا ۽ دارا اعظم جي فتوحات جو سهرو سنڌين جي سرهو. سڪندر مقدوني سان ارمابيل جي ميدان تي مهاڏو اٽڪائڻ وارا سنڌي هئا. نوشيروان جي فوج ۾ سنڌي قبيلن جا جٿا هئا، راءِ گهراڻي وارن نوشيروان کان وٺي خسروپريز تان ايرانن جي برابر مدد ڪئي ۽ جنگ قادسيه ۾ ايران پاران عرب ۽ اسلامي لشڪر سان سنڌي قبيلا ۽ جت وڙهيا هئا، ايران جي مدد ڪرڻ جي سبب ڪري عربن سنڌ کي فتح ڪرڻ ضروري سمجهيو هو.

ايران جي فوج پريڊ ۾ سنڌ جي جتن جو لشڪر قومي آن ۽ بان سان

موجود هو. جيئن ته هو سنڌ مان جبل جاڳي ايران پهتا هئا ان ڪري کين فردوسي ڪوچ ۽ بلوچ چيو جنهن جو مطلب هو پري کان آيل ٻانھ ٻيلي. فردوسي جي ڪوچ ۽ بلوچ جي لفظ جو اصل مفهوم هي آهي.

ڪوچ. ٻاهران آيل. جبل واري پاسي کان

ايازڀاڳت